Strona Główna

PLANETY KARŁOWATE

Co to planeta karłowata?

24 sierpnia 2006 jeden z komitetów Międzynarodowej Unii Astronomicznej zaproponował, aby zmienić definicję "planety" - za "planetę uważa się ciało niebieskie o masie wystarczającej na to, aby pod wpływem własnej grawitacji przyjęło mniej więcej kulisty kształt oraz obiegające gwiazdę centralną, samo natomiast nie będące gwiazdą lub księżycem". Stworzono również nowe określenie na małe obiekty - planety karłowate. Do tej kategorii ciał niebieskich (które nie są pełnoprawnymi planetami) została zaliczona Ceres oraz Pluton i Eris.

Ceres


Odległość od Słońca: 415 milionów km
Okres obiegu: 4,6 roku ziemskiego
Okres obrotu: 9,074 godziny
Średnica równikowa: 950 km
Przyciąganie grawitacyjne: 0,028 siły przyciągania Ziemi
Naturalne satelity: 0



Ceres – planeta karłowata, do 24 sierpnia 2006 uważana za największą ze wszystkich planetoid z pasa głównego między orbitami Marsa i Jowisza. Została odkryta jako pierwsza przez włoskiego astronoma Giuseppe Piazzi'ego 1 stycznia 1801 w obserwatorium astronomicznym w Palermo. W sierpniu 2006 roku Ceres została uznana za planetę karłowatą. Piazzi nazwał najpierw to ciało niebieskie "Ceres Ferdinandae", na cześć Ceres, bogini upraw polowych i patronki Sycylii oraz ku czci króla Ferdynanda IV z Neapolu, który uciekł w 1798 na Sycylię.Z Ziemi Ceres najlepiej obserwować podczas jej opozycji, może ona wtedy osiągnąć względną jasność 6,7 (można ją dostrzec przez lornetkę).
Rozmiary Ceres to 975 x 909 km; wśród planetoid pasa głównego jest obiektem największym i najbardziej masywnym. Jej masa wynosi 9,35×1020 kg i stanowi – jak się przypuszcza – 1/3 masy wszystkich pozostałych planetoid. Wokół swej własnej osi obraca się w czasie 9h 4m.
Wnętrze Ceres składa się z dużego skalnego jądra, ponad którym rozciąga się warstwa lodu wodnego i cienka skorupa zewnętrzna z lekkich minerałów. Podczas tworzenia się Układu Słonecznego Ceres przechodziła bogatą ewolucję, podczas której ciepło wydzielające się z jej wnętrza roztapiało lód i utworzyło wewnętrzny płaszcz z ciekłej wody, wypychając ją ku górze. Cięższe pierwiastki i minerały (np. krzem) wędrowały ku jądru. Jak się ocenia masa Ceres to od 17 do 27% woda – jej ilość pięciokrotnie przewyższa ilość tej cieczy na Ziemi. Mimo swej „planetarnej budowy” – zdecydowanie innej niż w przypadku pozostałych planetoid – Ceres nie rozwinęła się do postaci pełnoprawnej planety. Prawdopodobnie przeszkadzały jej w tym ogromne siły grawitacyjne ze strony Jowisza i Marsa.
Powierzchnia Ceres ma ciemny odcień, pokryta jest materiałem bogatym w węgiel. Badania radarowe wykazały, że powierzchnię Ceres zalega drobnoziarnisty pył zwany regolitem. Dokładniejsze obserwacje szczegółów na powierzchni tej planety karłowatej stały się możliwe dopiero po wyniesieniu na orbitę okołoziemską teleskopu Hubble’a, przez który dostrzeżono ciemną plamę (nazwaną „Piazzi” od nazwiska odkrywcy) o średnicy 250 km. Dalsze obserwacje pozwoliły zidentyfikować jeszcze pewną jasną formację o średnicy ok. 400 km i inne szczegóły, których pochodzenie nie jest na razie znane.

Eris


Odległość od Słońca: 10,12 miliarda km
Okres obiegu: 557 lat ziemskich
Okres obrotu: nieznany
Średnica równikowa: 2400 km
Przyciąganie grawitacyjne: 0,08 siły przyciągania Ziemi
Naturalne satelity: 1


Ta planeta karłowata znajduje sie 3 razy dalej od Słońca niż Pluton.Jest to największa znana planeta karłowata, jeden z obiektów dysku rozproszonego. Eris została odkryta 5 stycznia 2005 r. (na zdjęciach, które wykonano 21 października 2003 r. - stąd tymczasowe oznaczenie: 2003 UB313).
Eris jest obiektem transneptunowym, który wydaje się większy niż Pluton i z tego powodu w mediach nazywany był dziesiątą planetą. Jednak 24 sierpnia 2006 r. zdecydowano, że Eris, podobnie jak Pluton i Ceres, zaliczona będzie do klasy planet karłowatych.
Odkrycie tego obiektu ogłoszono 29 lipca 2005. Odkrywcy nadali jej nieoficjalną nazwę Xena (za bohaterką serialu „Xena-wojownicza księżniczka”) a jej księżycowi nazwę Gabrielle (za przyjaciółką serialowej Xeny).13 września 2006 roku ta planeta karłowata uzyskała stałą nazwę Eris, od imienia greckiej bogini niezgody, a jej księżyc Dysnomia.
Okres orbitalny Eris wynosi około 560 lat, a obiekt znajduje się obecnie w odległości około 97 jednostek astronomicznych (skrót j.a., ang. AU) od Ziemi. Obiekt ten jest wystarczająco jasny (ma 19 wielkość gwiazdową) aby być widocznym nawet w niezbyt wielkich teleskopach. Przyczyną tak późnego odkrycia tego obiektu było jednak nachylenie orbity - większość poszukiwań koncentruje się na okolicach płaszczyzny ekliptyki, wokół której znaleźć można większość materiału Układu Słonecznego.
asność ciała niebieskiego zależy od jego rozmiaru i ilości światła, które odbija (jego albedo). Jeśli znamy zarówno odległość jak i albedo obiektu, możemy określić jego promień z jego jasności obserwowanej - wyższe albedo oznacza mniejszy promień.
Jednak obecnie nie znamy albedo Eris i z tego względu nie można określić jej rozmiaru. Astronomowie obliczyli, że nawet jeśli odbijałaby całe światło jakie otrzymuje (albedo = 1) to byłaby rozmiarów Plutona. W rzeczywistości jej albedo jest zapewne znacznie mniejsze od jedności (dla ciał pokrytych lodem wynosi ono zwykle około 0,7) więc można przypuszczać, że Eris jest nieco większa od Plutona.
9 i 10 grudnia 2005 roku dokonano obserwacji przy użyciu Kosmicznego Teleskopu Hubble'a. Na ich podstawie określono wartość średnicy planety karłowatej równą 2398 km z błędem o wartości około 97 km. NASA oficjalnie zaprezentowała te dane 11 kwietnia 2006.

Haumea


Haumea to planeta karłowata znajdująca się w Pasie Kuipera, czyli wielkiej chmurze gazu, pyłu i gruzu skalnego, zlokalizowanej przy zewnętrznych krawędziach Układu Słonecznego.
Odległość od Słońca: 6,5 miliarda km
Okres obiegu: 285 lat ziemskich
Okres obrotu: 0,163 dnia ziemskiego
Średnica równikowa: 1400 km
Przyciąganie grawitacyjne: 0,04 siły przyciągania Ziemi
Naturalne satelity: 2
Haumea została po raz pierwszy odkryta w 2004 roku. Została zaakceptowana jako planeta karłowata w 2008 roku przez Międzynarodową Unię Astronomiczną.Zanim została oficjalnie nazwana, jeden z zespołów, który dokonał jej odkrycia, zwał ją Santa (Święty Mikołaj), ponieważ pierwszy raz zauważono ją 28 grudnia.
Haumea została tak nazwana od hawajskiej bogini płodności. Nazwy dwóch księżyców krążących wokół tej planety karłowatej zostały im nadane od imion dzieci Haumei. Hi'iaka to nazwa większego księżyca, a mniejszy nazywa się Namaka. Uważa się, że księżyce te powstały w wyniku kolizji jakiegoś obiektu z Haumeą.
Haumea kształtem przypomina zaokrąglone cygaro. Krążąc wokół Słońca obraca się bardzo szybko wokół własnej osi. Jeden obieg wokół Słońca zajmuje Haumei 285 lat ziemskich.
Haumea ma masę o ponad połowę mniejszą od Plutona. Sądzi się, że jest utworzona z twardej skały, pokrytej lodową skorupą.

Pluton, czyli pierwsza planeta karłowata


Odległość od Słońca: 6 miliardów km
Okres obiegu: 248 lat ziemskich
Okres obrotu: 6,4 dnia ziemskiego
Średnica równikowa: 2400 km
Przyciąganie grawitacyjne: 0,04 siły przyciągania Ziemi
Naturalne satelity: 3
Pluton jest mniejszy niż Tryton, czyli jeden z księżyców Neptuna
Przez wiele lat Plutona uznawano za najdalszą znaną planetę od Słońca. W 2006 roku astronomowie przeklasyfikowali Plutona na planetę karłowatą. Ta zmiana była konieczna, ponieważ nie jest on podobny do pozostałych ośmiu większych planet.
Pluton ma bardzo wyjątkową orbitę. Raz na 248 ziemskich lat, Pluton zakręca do środka orbity Neptuna i pozostaje tam przez dwadzieścia lat. Podczas tych dwudziestu lat, Pluton jest bliżej Słońca niż Neptun. Pluton posiada atmosferę, kiedy znajduje się bliżej Słońca. Jest to rezultatem metanu i azotu, które zwykle są zamarznięte na biegunach, ale w tym czasie rozgrzewają się i odmarzają. Kiedy ulegną rozmrożeniu, wznoszą się i chwilowo formują atmosferę. W czasie oddalania się Plutona od Słońca, jego atmosfera ponownie zamarza i opada ponownie na powierzchnię przy biegunach tej planety karłowatej.
Pluton posiada 5 księżyców. Największym z nich jest Charon, który jest o połowę mniejszy od Plutona. Po raz pierwszy został zaobserwowany w 1978 roku.
W 2005 roku astronomowie wykryli kolejne dwa księżyce należące do Plutona. Zostały one nazwane Nix i Hydra.
Kolejny księżyc - Kerberos został odkryty na zdjęciach wykonanych 28 czerwca 2011 roku Teleskopem Hubble’a, a 11 lipca 2012 roku NASA ogłosiła odkrycie piątego księżyca Plutona noszącego nazwę Styx.
Niedawno wykryto dwa kolejne księżyce, które krążą wokół Plutona, które muszą zostać jeszcze potwierdzone i nazwane.

Makemake


Odległość od Słońca: 6,85 miliarda km
Okres obiegu: 310 lat ziemskich
Okres obrotu: nieznany
Średnica równikowa: 1500 km
Przyciąganie grawitacyjne: 0,048 siły przyciągania Ziemi
Naturalne satelity: 0
Makemake została tak nazwana od imienia boga z kultury Rapa Nui. Rapa Nui to rodzimi mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej, zlokalizowanej w południowo-wschodniej części Oceanu Spokojnego. Zanim Makemake otrzymała swoją oficjalną nazwę, była nazywana Easterbunny (zając wielkanocny).
Makemake po raz pierwszy została odnaleziona w 2005 roku. W 2008 roku została formalnie uznana za planetę karłowatą przez Międzynarodową Unię Astronomiczną.
Tak samo jak Pluton i Haumea, Makemake również jest zlokalizowana w Pasie Kuipera. Pas Kuipera to obszar gazów, pyłów i gruzów skalistych, zlokalizowany na krawędzi Układu Słonecznego. Makemake i Pluton są dwoma najjaśniejszymi obiektami w Pasie Kuipera.
Makemake jest trzecią co do wielkości planetą karłowatą, zaraz po Eris i Plutonie. Jego średnica to około ⅔ średnicy Plutona. Jego ekstremalnie niska średnia temperatura (około 30 K) sprawia, że jego powierzchnię pokrywa najprawdopodobniej metanowy i etanowy lód. Makemake nie posiada atmosfery i ma kolor zbliżony do czerwonego.
Obieg wokół Słońca zajmuje tej planecie karłowatej 310 ziemskich lat.
26 kwietnia 2016 roku poinformowano o odkryciu w danych z Kosmicznego Teleskopu Hubble’a pierwszego księżyca krążącego wokół Makemake. Księżyc, który uzyskał oznaczenie S2015 (136472) 1 ( a nieformalnie nazywany jest przez naukowców MK 2) został dostrzeżony w odległości ok. 20 000 km od Makemake, a wstępnie jego średnicę oszacowano na 180 km.Jeżeli obiekt ten znajduje się na orbicie kołowej to okres orbitalny wynosi co najmniej 12 dni.