PLANETY to ciała niebieskie krążące dookoła gwiazdy, obracające się wokół włąsnej osi i świecące
światłem odbitym od gwiazd. Do niedawna znanych było jedynie dziewięć planet Układu Słonecznego:
Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. Pod koniec stycznia i w lutym
astronomowie odkryli 11 nowych gwiazd - kandydatek na posiadanie planet pozasłonecznych.
Planety w Układzie Słonecznym rozróżniamy na 2 typy:skaliste(Merkury,Wenus,Ziemia,Mars) i gazowe olbrzymy(Jowisz,Saturn,Uran,Neptun)
Merkury
Odległość od Słońca w mln km: 59,9
Okres obiegu wokół Słońca: 87,969 dnia
Okres rotacji: 58,65 dni
Średnica (km): 4878
Masa (Ziemia = 1): 0,056
Objętość (Ziemia = 1): 0,05
Gęstość (g/cm³): 5,43
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 47,4
Liczba znanych księżyców: 0
Merkury jest pozbawiony atmosfery. Płaszcz pod skorupą składa się z powłoki krzemianowej (600 km), a w środku planety znajduje się jądro żelazne (1800 km ). Merkury krąży wokół Słońca szybko, jednak wokół swojej osi wolno, co sprawia, że wschód Słońca następuje na nim co 176 dni. Doba słoneczna na Merkurym trwa około 176 dni ziemskich, czyli trzy merkuriańskie doby gwiazdowe i dwa tamtejsze lata. Jest on jednym z najgorętszych i jednocześnie najzimniejszych planet Układu Słonecznego. Maksymalna temperatura na Merkurym wynosi +427°C, a minimalna -212°C.
Merkury ma wiele kraterów - największy krater o nazwie Caloris Planitia ma średnicę 1300 km. Na planecie są góry a także kilka płaskich obszarów.
Około 14 razy w każdym stuleciu następuje przejściem Merkurego przez tarczę słoneczną . Planeta ta jest wtedy widoczna jako mała plamka przesuwająca się ze wschodu na zachód przez tarczę Słońca.
Wenus
Okres obiegu wokół Słońca: 224,7 doby
Okres rotacji: 243 doby
Średnica (km): 12104
Masa (Ziemia = 1): 0,815
Objętość (Ziemia = 1): 0,88
Gęstość (g/cm³): 5,24
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 35,0
Liczba znanych księżyców: 0
Wenus jest drugą planetą od Słońca i bardzo jasną, ponieważ jej gęste chmury bardzo dobrze odbijają światło. Otaczają ją obłoki trujących gazów Maksymalna temperatura na Wenus dochodzi do +482°C. Czas obrotu Wenus wokół osi jest najdłuższy w Układzie Słonecznym i wynosi aż 243 doby (czyli zajmuje mniej niż na okrążenie Słońca, przez co dzień na Wenus jest dłuższy niż rok).
Planeta ta wykinuje "obrót wsteczny"- wiruje w przeciwną stronę niż inne planety.
Pierwsza sonda, jaka wylądowała na Wenus, po około godzinie została zniszczona przez jej wysoką temperaturę i ciśnienie w 1978 r.
Ziemia
Odległość od Słońca w mln km: 149,6
Okres obiegu wokół Słońca: 365 dni 6h
Okres rotacji: 23 h 56 min
Średnica (km): 12752
Masa (Ziemia = 1): 1,000
Objętość (Ziemia = 1): 1,00
Gęstość (g/cm³): 5,52
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 29,8
Liczba znanych księżyców: 1
Ziemia jest trzecią planetą od Słońca i jedyną, na której istnieje życie (po dziś dzień nie udowodniono go na innych planetach naszego Układu Słonecznego). Uważa się, że powstała ona około 4,6 miliarda lat temu, a jej temperatura wynosiła wtedy 4000°C. Wyjątkowość Ziemi polega na tym, że występuje na niej woda i atmosfera zawierająca tlen.
W czerwcu Ziemia jest najbardziej oddalona od Słońca, a w grudniu znajduje się bliżej niego . Oś Ziemi jest nachylona w stosunku do Słońca, dzięki czemu mamy pory roku. Obroty Ziemi wokół własnej osi powodują zjawiska dnia i nocy.
Atmosfera Ziemi składa się głównie z azotu i tlenu. Ma ona grubość około 100 km i składa się z kilku warstw. Jedną z najważniejszych jest warstwa ozonowa, rozciągająca się na wysokości ok. 20-35 km. Pełni ona rolę tarczy osłaniającej nas przed szkodliwym promieniowaniem.
Początkowo na Ziemi nie było oceanów. Powstały one dopiero wskutek wybuchów wulkanów, które po emisji dużej ilości gazów tworzyły chmury. Z nich zaczęły padać deszcze. Było to pierwszym czynnikiem, który wpłynął na powstanie na Ziemi życia.
Księżyc jest jedynym satelitą naturalnym Ziemi.
Jego średnica wynosi 3476 km, a odległość od Ziemi 380 tys. km.
Jego przyciąganie grawitacyjne powoduje na Ziemi przypływy i odpływy mórz i oceanów. Księżyc ma różne fazy ( istnieją na nim dni i noce) przez co czasem jego widoczna część znajduje się w cieniu. Księżyc okrąża Ziemię w czasie 27,3 dnia, tyle samo trwa jego obrót wokół własnej osi. Powoduje to, że zawsze widzimy tylko jedną jego stronę.
Na powierzchni Księżyca znajdują się ogromne zagłębienia, które powstawały po upadkach meteorytów. Wypełniła je lawa, a astronomowie nazwali je "morzami". Jedno z nich, Morze Spokoju, ma 1000 km średnicy. To właśnie tutaj Neil Armstrong w 1969 roku po raz pierwszy postawił stopę na Księżycu. Naukowcy nie są pewni co do tego, w jaki sposób powstał Księżyc. Mógł kiedyś stanowić jedność z Ziemią i oderwać się od niej. Również oba ciała mogły się utworzyć oddzielnie, po czym Księżyc byłby przechwycony przez grawitacyjne przyciąganie Ziemi.
księżyc Ziemi
Mars
Odległość od Słońca w mln km: 227,9
Okres obiegu wokół Słońca: 686,738 dnia
Okres rotacji: 24 h 37 min
Średnica (km): 6788
Masa (Ziemia = 1): 0,107
Objętość (Ziemia = 1): 0,15
Gęstość (g/cm³): 3,04
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 24,1
Liczba znanych księżyców: 2
Mars jest skalistą, czwartą od Słońca planetą, którą pokrywają czerwone pustynie, stąd popularna nazwa - Czerwona Planeta. Dlatego planeta widoczna jest na niebie jako czerwony punkt.
Atmosfera składa się w większości z dwutlenku węgla, co uniemożliwia oddychanie.
Maksymalna temperatura na Marsie dochodzi do +27°C, a minimalna -126°C. Powierzchnia Czerwonej Planety jest urozmaicona - tworzą je kratery, góry, doliny i wulkany. Występują tam potężne burze pyłowe, a powierzchnia planety pokryta jest okruchami skał.
Dwa księżyce Marsa są prawdopodobnie fragmentami planetoid - Phobos i Deimos.
Północna część planety to w większości wygładzona równina pokryta lawą, która wypłynęła z wulkanów. Południowa zaś zryta jest głębokimi kraterami.
Na Marsie zauważono również trąby powietrzne. Zawirowania w atmosferze Marsa spowodowane są prądami konwekcyjnymi, których przyczyną jest różnica temperatur pomiędzy nagrzaną powierzchnią i chłodnym powietrzem.
Jowisz
Odległość od Słońca w mln km: 778,3
Okres obiegu wokół Słońca: 11 lat 315 dni
Okres rotacji: 9,8 godzin
Średnica (km): 142800
Masa (Ziemia = 1): 317,9
Objętość (Ziemia = 1): 1316
Gęstość (g/cm³): 1,32
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 13,1
Liczba znanych księżyców: 63
Jowisz jest piątą planetą od Słońca i największą planetą Układu Słonecznego. Na Jowiszu występuje wodór i hel, z których zbudowane są gwiazdy. Jowisz jest pierwszą z czterech wielkich planet - gazowych gigantów ( choć jego jądro zbudowane jest prawdopodobnie z płynnych skał). Obłoki na Jowiszu tworzą jedną warstwę, jednak jej skład nie jest jeszcze zidentyfikowany.
Na Jowiszu występuje wodór i hel, z których zbudowane są gwiazdy.
Jowisz wybrzusza się na równiku i spłaszcza na biegunach z powodu dużych wirowań. Szybki ruch wirowy i ciepło z wnętrza planety powodują powstanie silnych wiatrów ( osiągają prędkość do 500 km/h). Dzielą one atmosferę na równoleżnikowe pasy opadających lub wznoszących się gazów. Na tarczy Jowisza widać Wielką Czerwoną Plamę - cyklon o średnicy dwukrotnie większej od Ziemi. Szaleje on na Jowiszu od co najmniej 300 lat.
Galileusz odkrył cztery księżyce Jowisza prawie 400 lat temu.Są to:Io, Europa, Ganimedes i Callisto. Były to pierwsze obiekty w przestrzeni kosmicznej odkryte za pomocą teleskopu. Od nazwiska odkrywcy noszą one nazwę księżyców galileuszowskich.
Ganimedes to największy księżyc w Układzie Słonecznym. Pewne obszary jego powierzchni pokrywają dziwne bruzdy, które ciągną się na tysiące kilometrów.
Callisto zaś najbardziej przypomina nasz Księżyc i jest całkowicie pokryty kraterami.
16 lipca 1994 roku ogromne kawałki komety, poruszające się z prędkością 60 km/s, Shoemaker - Levy 9 zderzyły się z Jowiszem. Po niedługim czasie eksplodowały, a fontanna rozgrzanej materii kometarnej zmieszała się z gorącymi gazami atmosfery Jowisza. Wszusyko to uniosło się na wysokość kilku tysięcy kilometrów ponad warstwę obłoków spowijających planetę olbrzyma. Gdy wyrzucona w górę materia opadła z powrotem ku stratosferze Jowisza, utworzyła ciemną plamę w kształcie półksiężyca. Otaczała ona nieduży, jeszcze ciemniejszy ślad, który powstał w miejscu wtargnięcia komety w atmosferę. Dwa dni później inny odłamek komety uderzył w Jowisza z taką siłą, że fontannę wyrzuconej materii rozświetlił blask przewyższający jasność całej planety. Ostatecznie powierzchnia Jowisza została naznaczona 21. ciemnymi piętnami. Średnica każdego z nich przewyższała średnicę Ziemi.
Saturn
Odległość od Słońca w mln km: 1427
Okres obiegu wokół Słońca: 29 lat 167 dni
Okres rotacji: 10 h 14 min
Średnica (km): 120660
Masa (Ziemia = 1): 95,1
Objętość (Ziemia = 1): 755
Gęstość (g/cm³): 0,7
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 9,6
Liczba znanych księżyców: 60
Saturn jest szóstą planetą od Słońca, drugą co do wielkości (po Jowiszu), planetą Układu Słoneczego.
Jest jedną z planet zewnętrznych, gazowych gigantów. Jest bardzo zimny, ponieważ znajduje się bardzo daleko od Słońca i otrzymuje od niego zaledwie 1/10 ilości światła i ciepła co Ziemia. Setki pierścieni, które rozciągają się na przestrzeni tysięcy kilometrów wokół Saturna (odkryte przez Galileusza), czynią
go jedną z najpiękniejszych planet Układu Słonecznego.
Saturn składają się prawdopodobnie z milionów brył lodu o średnicy od kilku centymetrów do kilkudziesięciu metrów. Są one widoczne za pomocą teleskopu. Ich grubość wynosi zaledwie około 10 metrów. Najprawdopodobniej pierścienie tworzy materiał, z którego kiedyś miał się uformować księżyc.
Siedem z spośród pierścieni jest oznaczonych kolejnymi literami alfabetu od A do G.
Okres obiegu Saturna wokół własnej osi trwa prawie 11 godzin. Jego atmosfera składa się głównie z vwodoru, helu i amoniaku.
Saturn ma 9 pierścieni, składających się głównie z cząsteczek lodu, a także ze skał i pyłu kosmicznego.
Potwierdzono odkrycie 62 księżyców krążących po orbicie planety, spośród których 53 mają oficjalne nazwy. Do tego dochodzą setki „miniksiężyców” w pierścieniach planetarnych.
Największy z księżyców Saturna - Tytan, jest jedynym księżycem w Układzie Słonecznym otoczonym
atmosferą podobną do ziemskiej.
Inny księżyc Saturna – Phoebe, nie powstał w otoczeniu planety, lecz został przechwycony przez jej siły
grawitacyjne. Zawiera on więcej skał i dużo mniej lodu niż inne księżyce Saturna. Phoebe okrąża planetę w kierunku odwrotnym od większości pobliskich księżyców. Jej orbita jest mocno nachylona do równika planety. Znamy Saturna, 53 księżyce i 3 niepotwierdzone.
Uran
Odległość od Słońca w mln km: 2870
Okres obiegu wokół Słońca: 84,014 lat
Okres rotacji: 10 h 49 min
Średnica (km): 51108
Masa (Ziemia = 1): 14,5
Objętość (Ziemia = 1): 52
Gęstość (g/cm³): 1,27
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 6,8
Liczba znanych księżyców: 27
Uran jest ósmą planetą Układu Słonecznego i trzecią z planet zewnętrznych, będących gazowymi olbrzymami.Ma on 27 księżyców. Z Ziemi jest ledwo widoczny, gdyż znajduje się w odległości 2870 mln km od Słońca.
Przez to, że nachylenie płaszczyzny równika Urana do płaszczyzny jego orbity wynosi 98°, planeta wiruje wokół własnej osi ruchem wstecznym. Jego pole magnetyczne jest 3 razy silniejsze niż na Ziemi. Pierścienie Urana ( jest ich 11) są bardzo niewyraźne i ciężko je zobaczyć z Ziemi.
Zielony kolor zawdzięcza Uran chmurom metanu, znajdującym się w górnych warstwach atmosfery. Różnice temperatur nie są duże i wynoszą od -208°C do -212°C.
Wiele wiadomości o Uranie przekazał na Ziemię "Voyager 2". Dalsze wiadomości w dziale o sondach.
Neptun
Odległość od Słońca w mln km: 4497
Okres obiegu wokół Słońca: 164,78 lat
Okres rotacji: 15 h 40 min
Średnica (km): 49530
Masa (Ziemia = 1): 17,2
Objętość (Ziemia = 1): 44
Gęstość (g/cm³): 1,77
Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 5,4
Liczba znanych księżyców: 13
Neptun jest najbardziej odległą 8. planetą Układu Słonecznego i najmniejszą 4. planetą gazową. Okres obiegu wokół Słońca trwa blisko 165 lat, a porusza się ona ze średnią prędkością 5,4 km/s. Jądro Neptuna stanowi około 50% jego objętości i jest zbudowane ze skał i lodu. Otacza je amoniak i metan, co nadaje mu niebieskie zabarwienie. Główna oś pola magnetycznego Neptuna jest przesunięta od „pionu” o około 47 stopni w porównaniu do osi obrotu planety. Podobnie jak w przypadku Urana, którego oś magnetyczna jest przechylona o 60 stopni w stosunku do osi obrotu, magnetosfera Neptuna ulega dramatycznym zmianom podczas każdego obrotu z powodu tej niewspółosiowości. Jego pole magnetyczne jest około 27 razy silniejsze niż ziemskie.
Prędkość wiatrów dochodzi do 2,5 tys. km/h. Występują tam również burze w formie wielkiej ciemnej plamy. Na jednym z księżyców Neptuna (ma ich 14), lodowym Trytonie, odkryto także gejzery.
